روزنامه خراسان -یاسمین مشرف: کمتر کسی است که در طول زندگی‌اش اگرچه برای لحظاتی در دنیای خیال و رویا، خود را به‌عنوان یک فضانورد، رها و معلق در فضا تصور نکرده باشد؛ شاید به همین دلیل است که فضانوردی، دست کم از دور جزو حرفه‌های پرطمطراق محسوب میشود. غافل از این که زندگی دانشمندان علوم فضایی در سفرهای علمی با فضاپیما، همراه با تحمل عجیب‌ترین دشواری‌هاست. فارغ از ابهامات علمی و خطرهای حرفه‌ای، انجام ساده‌ترین کارهای روی زمین، در فضا یک چالش محسوب میشود و اصلا به همین دلیل است که چنین سفرهایی، نیازمند آمادگی‌های جسمی و روانیِ جدی است. پرونده امروز نگاهی دارد به چالش‌های روزمره یک فضانورد در فضا.
دو ساعت ورزش اجباری
شاید ما زمینی‌ها متوجه نباشیم اما ماهیچه‌های بدن ما همیشه درحال کار برای مقابله با نیروی جاذبه است. به همین دلیل حتی وقتی که هیچ کاری انجام نمی‌دهیم، ماهیچه‌ها در حال ورزیده شدن هستند و بدین شکل بافت ماهیچه‌ای بدنمان حفظ میشود اما در فضا که این نیروی تقویت کننده ماهیچه وجود ندارد، فضانوردان باید برای حفظ توده ماهیچه‌ای دو برابر مدت زمان معمول ورزش در زمین را به تمرینات ورزشی بپردازند. یک ساعت از این دو ساعت، شامل استفاده از دوچرخه ثابت یا تردمیل است و یک ساعت دیگر به تمرینات مقاومتی مانند وزنه برداری با استفاده از یک دستگاه مخصوص که انجام تمرینات در گرانش طبیعی را شبیه‌سازی میکند، اختصاص دارد.
تجربه دیدنِ 16 طلوع خورشید در یک روز
ما ساکنان زمین به طور طبیعی به زندگی در قالبِ شبانه‌روزهای 24 ساعته عادت کردهایم. وقتی خورشید غروب میکند، احساسی از میل به سکوت و تمایل به استراحت در ما افزایش می‌یابد و معمولا با طلوع خورشید است که از خواب بیدار می‌شویم و کار و فعالیت را از سر می‌گیریم اما در فضا این چرخه، به طور کامل وجود ندارد. خورشید در فضا 16 بار در شبانه روز (هر 90 دقیقه یک بار) طلوع میکند و فضانوردان باید در چنین شرایطی، ذهن و بدن خود را برای حفظ چرخه زیستی طبیعی بدن، آموزش بدهند و تربیت کنند. با وجود 16 بار طلوع خورشید، فضانوردان باید برنامه کاری خود را مطابق با ساعت هماهنگ جهانی (UTC) تنظیم کنند. بر اساس ساعت هماهنگ جهانی، ساعت کاری در فضا هم مانند زمین هشت ساعت و از ساعت 9 تا 17 است.
دریــغ از یک خواب راحت
به دلیل این که در فضا، نیروی جاذبه وجود ندارد، فضانوردان می‌توانند اگر دوست داشته باشند، چسبیده به سقف هم بخوابند اما به دلیل نگرانی‌هایی که در زمینه ایمنی وجود دارد و برای جلوگیری از مشکلاتی مانند توهم قطع‌اندام که در اثر نبود نیروی جاذبه ایجاد میشود و می‌تواند به درد فانتوم (درد ناشی از فقدان یک عضو از بدن) منجر شود، آنان ترجیح می‌دهند خود را در داخل یک کیسه خواب به یک دیوار ببندند. در میان کیسه خواب هم شاید بدن ثابت بماند اما سر همچنان تکان می‌خورد و مدتی باید بگذرد تا فضانورد به این شرایط عادت و بتواند خواب راحتی تجربه کند.
آسیب دیدن دست و از دست رفتن ناخن
دست‌ها بیشتر از هر‌اندام دیگری در فضا آسیب می‌بینند. نتایج مطالعات نشان میدهد 47 درصد صدمات فضانوردان مربوط به دست هاست. این مشکلات در نتیجه پوشیدن دستکش‌های تحت فشار گاز ایجاد میشود. آسیب به ناخن ها و کنده شدن آنها به دلیل برخورد ناخن‌ها و انگشتان با انگشتانه‌های داخل دستکش بروز میکند. بررسی‌هایی که به تازگی انجام گرفته نشان میدهد، حدود 10 درصد از فضانوردان در اثر پوشیدن این دستکش‌ها به آسیب ناخن انگشت دچار میشوند و تعدادی از آنها حتی ناخن‌های خود را به کلی از دست می‌دهند.
ابتلا به پوکی استخوان
میدان مغناطیسی بر میزان تراکم استخوانهای ما نقش دارد و با کمک عواملی، باعث تحکیم و ترمیم بافت‌های استخوانی میشود. زندگی در فضا به دلیل نبود این میدان، عواقب بدی برای سلامت استخوانهای فضانوردان به دنبال دارد. نتایج مطالعات نشان میدهد، قدرت استخوانهای اخترشناسان با شش ماه اقامت در فضا به طور متوسط 14 درصد کاهش می‌یابد. این میزان کاهش تراکم استخوانی به‌اندازه پوکی استخوان در یک زن سالمند است و اگر اقدامات پیشگیرانه مناسبی صورت نگیرد، فضانوردان با خطر شکستگی استخوان روبه‌رو هستند.
دردسری به نام عرقِ بدن و اشک چشم!
تحت‌فشار دلتنگی و افسردگی
اصولا فضا یک مکان بسیار استرس‌زاست. تصور هفته‌ها اقامت در یک محیط بسته با آگاهی از احتمال ابتلا به انواع مشکلات فیزیکی، همچنین فشار و حساسیت کاری بسیار زیاد بدون برخورداری از تفریحات معمول، بدون شک فضانوردان را پس از مدتی دچار مشکلات روحی خواهد کرد. احساس دلتنگی و افسردگی، شاید سخت‌ترین بخش ماجرا باشد به‌ویژه آن که بسیاری از فضاهای داخلی ایستگاه‌های فضایی، محیط‌های بسیار تنگ و کوچکی هستند و فضای بسیار کمی به هرکدام از فضانوردان تعلق می‌گیرد.
استفاده از پوشک به‌جای رفتن به توالت
نبود جاذبه در فضا به این معناست که فضانوردان در مثانه خود احساس فشار نمی‌کنند و بنابراین متوجه نیازشان به تخلیه ادرار نمی‌شوند. برای مدیریت این شرایط، گاهی مجبور میشوند از پوشک بزرگ سالان استفاده کنند. در سال‌های اخیر، فضانوردان ایستگاه‌های فضایی بین‌المللی، به نوعی پوشک مجهز شده‌اند که می‌تواند با بازیافت پسماندهای مایع، آن را به آب نوشیدنی تبدیل کند. مدفوع نیز برای جلوگیری از پخش شدن در فضا، به داخل توالت مکش میشود سپس به یک فضاپیمای بدون سرنشین منتقل و از ایستگاه فضایی جدا میشود تا در مسیر بازگشت به زمین، سوزانده شود.
حمام با اسفنج نم دار و شستن لباس با تفنگ آبی!
وجود نداشتن حمام در ایستگاه‌های فضایی، معمولا تجربه‌های سختی برای فضانوردان رقم می‌زند. خلأ، استفاده از حمام و دوش‌های آب معمولی را در ایستگاه بسیار دشوار می‌سازد و فرایند خشک شدن رطوبت هم مشکل دیگری بر این مشکل می‌افزاید زیرا آب روی پوست تبخیر نمی‌شود. به همین دلیل هرچند در تعدادی از ایستگاه‌های فضایی، دوش وجود دارد اما بیشتر فضانوردان از اسفنج، لباس‌های خیس یا حوله‌های نم دار برای شست و شو و نظافت استفاده میکنند. شست و شوی موها نیز با شامپوهای خشک صورت می‌گیرد. ساکنان فضا همچنین برای شستن لباس‌های خود از تفنگ آبی ویژه‌ای استفاده میکنند که آب را به سمت لباس‌ها شلیک میکند!
از دست دادنِ حس بویایی و چشایی
فضانوردان به دلیل تشکیل مخاط در بینی، حس بویایی خود را در فضا به میزان قابل توجهی از دست می‌دهند. این به این معناست که حس چشایی آنها هم به همان میزان کاهش می‌یابد و شاید به همین دلیل است که معمولا غذاهای پرادویه و سس‌های تند در فضا پرطرفدار هستند. یک غذای تند شاید تنها چیزی باشد که فضانوردان با خوردن آن، دوباره طعم غذاهای زمینی را تجربه میکنند. البته نمک و فلفل در فضا باید به شکلی خاص استفاده شود زیرا فضانوردان نمی‌توانند نمک یا فلفل جامد روی غذایشان بپاشند. این مواد جامد به راحتی در فضا پخش خواهند شد و این خطر وجود دارد که در منافذ و دریچه ها رسوب کرده یا در چشم و بینی فضانوردان گیر کند.
